W kontekście wysokich kar pieniężnych przewidzianych dla operatorów i pilotów BSP w nowej ustawie Prawo lotnicze coraz częściej podnoszony jest temat nieuchronności tych kar, które przecież „nie nakładają się same” w momencie naruszenia prawa przez użytkownika drona. Przyjrzyjmy się zatem kwestiom prawnym, odpowiadając wprost na pytanie: kto może kontrolować użytkownika drona wykonującego lot?

Jeszcze do niedawna była to głównie policja (choć ta nie kontrolowała samych uprawnień, a w razie podejrzenia popełnienia przestępstwa kierowała zapytanie do ULC i PAŻP) oraz wyznaczeni pracownicy urzędu (ULC), którzy mieli uprawnienia do sprawdzania pilotów dronów w trakcie wykonywania przez nich operacji z użyciem BSP. Ustawa z dnia 24 stycznia 2025 r. o zmianie ustawy – Prawo lotnicze oraz niektórych innych ustaw, o której pisałem wielokrotnie i która znowelizowała m.in. ustawę Prawo lotnicze, ostatecznie dała możliwość kontrolowania pilotów dronów wielu różnym służbom.

Nowa ustawa reguluje kwestie kontroli użytkowników dronów poprzez zapisy Rozdziału 6 w Dziale VIa nowej ustawy. Rozdział ten nosi tytuł: „Zapobieganie bezprawnemu wykonywaniu operacji z użyciem systemu bezzałogowego statku powietrznego” i prócz poddawania kontroli określa też sytuacje, w których wybrane służby mogą również użyć środków przymusu bezpośredniego do zniszczenia, unieruchomienia lub przejęcia kontroli nad dronem.

Art. 156zd w ust. 1 wyznacza poszczególne służby, które w ramach realizacji swoich zadań ustawowych mogą osobę użytkującą SBSP poddać sprawdzeniu, czy operacja jest wykonywana zgodnie z przepisami prawa. Osoba taka, może zostać skontrolowana przez:

1. funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, Straży Marszałkowskiej, inspektorów Biura Nadzoru Wewnętrznego, żołnierzy zawodowych wyznaczonych na stanowiska służbowe w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego albo w Służbie Wywiadu Wojskowego, żołnierzy Żandarmerii Wojskowej oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, strażników straży gminnych (miejskich) oraz osoby upoważnione przez Prezesa Urzędu,
2. strażników leśnych – na terenach lasów,
3. funkcjonariuszy Straży Parku – na terenach parków narodowych,
4. funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej – w przypadku gdy wykonywana operacja może stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej prowadzących działania ratowniczo-gaśnicze lub wykonujących inne obowiązki służbowe.

W tym artykule (156zd) jest również ust. 2, który dodatkowo ustala:

2. Osoba użytkująca system bezzałogowego statku powietrznego jest obowiązana wykonywać polecenia wydawane przez osobę dokonującą sprawdzenia, o którym mowa w ust. 1.

Powyższe zapisy dają zatem możliwość kontroli użytkownika drona w terenie (podczas wykonywania lotów) wielu różnym służbom, w zależności od miejsca i sytuacji, w której się znajdziemy. Na terenach parków narodowych będą to strażnicy danego parku, na terenach lasów – strażnicy leśni, a w przypadku lotów dronem w pobliżu działań ratowniczo-gaśniczych i innych wykonywanych przez Państwową Straż Pożarną – mogą to być strażacy PSP. Najmniej powinna dziwić lista (głównie „trzyliterowych”) służb z pierwszego punkt, choć warto wśród nich zwrócić uwagę np. straże gminne i miejskie, które również dostały takie prawo do kontroli pilotów BSP na terenach swoich gmin/miast.

Pomijając kwestie wiedzy tych służb na temat prawa dronowego (nie zakładam by była ona na poziomie wyższym niż Policja, która do tej pory najczęściej podejmowała się interwencji nie licząc samych urzędników ULC), nadane ustawowo prawo nie jest równoznaczne z koniecznością korzystania z tych przywilejów. Dla nowo uprawnionych służb możliwość kontroli użytkowników dronów to przede wszystkim nowe obowiązki, a ewentualne kary administracyjne i tak są nakładane przez Prezesa ULC i zasilają budżet państwa. Sądzę zatem, że celowe kontrolowanie pilotów BSP przez strażników leśnych, gminnych, miejskich czy innych wcale może nie być im „na rękę” (mówiąc wprost: nie będą mieli w tym żadnego interesu), o ile w ogóle służby te będą wiedziały, o co mają pytać pilota BSP podczas samej kontroli. Mimo wszystko – zgodnie z ust. 2 – kontrolowana osoba obowiązana jest wykonywać polecenia wydawane przez te służby podczas kontroli.

Kończąc ten dość krótki i oczywisty temat zwrócę jeszcze uwagę Czytelników na jeden ciekawy fakt. W tym samym Rozdziale 6 (Dział VIa) znajduje się art.156ze (kolejny po 156zd), który wskazuje przypadki i służby uprawnione do „zniszczenia, unieruchomienia lub przejęcia kontroli”. Służby te z oczywistych względów (np. dostępu do środków przymusu bezpośredniego, które mogą zastosować wobec BSP) różnią się nieco od służb uprawnionych do kontrolowania użytkownika, choć wiele z nich się powtarza. Są to funkcjonariusze służb ujętych w ust. 2 tego artykułu:

• Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
• Agencji Wywiadu
• Służby Kontrwywiadu Wojskowego
• Służby Wywiadu Wojskowego
• Centralnego Biura Antykorupcyjnego
• Policji
• Straży Granicznej
• Służby Ochrony Państwa
• Służby Celno-Skarbowej
• Służby Więziennej
• Straży Marszałkowskiej
• inspektorzy Biura Nadzoru Wewnętrznego
• żołnierze zawodowi wyznaczeni na stanowiska służbowe w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego albo Służbie Wywiadu Wojskowego
• żołnierze Żandarmerii Wojskowej i Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
• pracownicy służby ochrony lotniska
• strażnicy leśni
• pracownicy ochrony specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych
• pracownicy wewnętrznych służb ochrony działających na terenach jednostek organizacyjnych podległych lub podporządkowanych Ministrowi Obrony Narodowej lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej

Co jednak ciekawsze, w ust. 3 art. 156ze zapisano:

Podmioty, o których mowa w ust. 2 (funkcjonariusze służb wskazanych powyżej), w przypadkach wskazanych w ust. 1, są uprawnione do sprawdzenia spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, o którym mowa w art. 209 ust. 1 i 1a.

Ust. 1 odwołuje się do sytuacji zagrożeń, w których służby mogą „zniszczyć, unieruchomić, przejąć kontrolę nad lotem”, a konkretnie, gdy:

1. przebieg operacji lub działanie bezzałogowego statku powietrznego:
   • zagraża lub może zagrozić życiu lub zdrowiu ludzi lub zwierząt,
   • stwarza lub może stworzyć zagrożenie dla chronionych obiektów, urządzeń lub obszarów,
   • zakłóca lub może zakłócić przebieg imprezy masowej albo zagraża bezpieczeństwu jej uczestników,
   • stwarza lub może stworzyć uzasadnione podejrzenie, że może zostać użyty jako środek ataku terrorystycznego,
   • stwarza lub może stworzyć zagrożenie bezpieczeństwa ruchu lotniczego, statku powietrznego lub życia lub zdrowia załogi lub pasażerów znajdujących się na jego pokładzie,
   • utrudnia lub może utrudnić ruch lotniczy lub powoduje lub może spowodować jego wstrzymanie lub ograniczenie;
2. bezzałogowy statek powietrzny wbrew zakazowi wykonuje operację w strefie geograficznej ustanowionej nad:
   • chronionymi obiektami Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz jednostek organizacyjnych podległych lub podporządkowanych Ministrowi Obrony Narodowej lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej,
   • obiektami, urządzeniami lub obszarami istotnymi dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, bezpieczeństwa publicznego lub nienaruszalności granicy państwowej.

Do sedna: ust. 3 art. 156ze uprawnia wyliczone wyżej służby (z ust. 2) w powyższych sytuacjach (z ust. 1) do sprawdzenia spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, o którym mowa w art. 209 ust. 1 i 1a. Przyznam szczerze, że nie rozumiem, czemu zapis dotyczący sprawdzania obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC przez operatora – użytkownika drona przypadł nieco innym służbom niż te, które zostały uprawnione poprzez art. 156zd do „sprawdzenia, czy operacja jest wykonywana zgodnie z przepisami prawa” i to w dodatku jedynie w sytuacjach, w których dron zagraża ogólnie pojętemu bezpieczeństwu – opisanych w ust. 1 art. 156ze. Czy to oznacza, że w innych okolicznościach służby wskazane przez art. 156zd nie mają możliwości sprawdzania ubezpieczenia OC operatora? Albo inaczej: czy sprawdzanie spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC użytkownika drona nie wpisuje się w ogólne „sprawdzenie, czy operacja jest wykonywana zgodnie z przepisami” skoro OC jest wymogiem prawnym by latać zgodnie z przepisami?

Postaram się w tej kwestii dopytać bezpośrednio ULC o interpretację prawną, a ewentualną odpowiedź urzędu zamieszczę w tym artykule w późniejszym czasie…

---