Odkąd drony rekreacyjne, sportowe oraz te bardziej profesjonalne zostały na stałe włączone do lotnictwa cywilnego o zasadach lotów – zakazach, nakazach i ograniczeniach – mówi się głównie w kontekście „lotniczych” aktów prawnych – ustawy Prawo Lotnicze oraz towarzyszących jej rozporządzeń. Tymczasem wobec operatorów dronów mogą mieć zastosowania inne akty prawne takie jak Kodeks karny, cywilny, wykroczeń, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz kilka innych…

Kodeks karny

Kodeks karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny – w skrócie k.k. lub kk) to zbiór przepisów regulujących odpowiedzialność karną obywateli. Określa pewien zbiór kar za popełnione przestępstwa, które nie są zależne od „narzędzia”, które posłużyło sprawcy do jego popełnienia. Za spowodowanie zagrożenia czyjegoś zdrowia lub życia tak samo odpowiada nieodpowiedzialny kierowca na drodze jak… nieodpowiedzialny operator. Przyjrzymy się kilku wybranym artykułom z kk.

Art. 156.
§ 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,
– podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Art. 160.
§ 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Przykłady dla obu powyższych artykułów są raczej oczywiste: zderzenie człowieka z dronem przy dużej prędkości lotu (czy to podczas swobodnego spadku cięższym dronem czy też przy dużej prędkości poziomej mniejszym sportowym „rejserem”) i narażenie go na ciężki uszczerbek na zdrowiu w efekcie może doprowadzić do skazania operatora na karę pozbawienia wolności na 3 lata. Pomijam fakt płacenia np. dożywotniej renty osobie pokrzywdzonej w zależności od spowodowanych obrażeń.

Art. 163.
§ 1. Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać:
1) pożaru,
2) zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu,
3) eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego
gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących,
4) gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego,
– podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Pożar wywołany dronem? Nie jest to znów takie niemożliwe – pamiętajcie o bateriach litowo-polimerowych używanych praktycznie we wszystkich komercyjnych konstrukcjach. Są one bardzo wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne. Spadający dron lub sama jego bateria w momencie uderzenia może spowodować gwałtowny pożar pakietu a od niego może zająć się już w zasadzie cokolwiek.

Zastanawialiście się kiedyś, czemu drony są tak niemile widziane nad parkami narodowymi? Może nie z powodu generowanego hałasu (który jest zasadniczo pomijalny od pewnego pułapu wysokości), ale właśnie z powodu zwiększonego zagrożenia wywołaniem pożaru na tym terenie?

Art. 174.
§ 1. Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Katastrofa w ruchu powietrznym to najbardziej oczywista sytuacja – na szczęście nie doszło do tej pory do takiego zdarzenia w kontekście cywilnych dronów. Pomyślmy jednak o katastrofie w ruchu lądowym – niemożliwe? A jeśli dron spadnie na autostradę i wywoła reakcję łańcuchową: kierowca instynktownie odbije kierownicę, wpadnie w inne auta i doprowadzi do karambolu? Jeśli zginą ludzie i całe zdarzenie zostanie zakwalifikowane jako katastrofa w ruchu lądowym, to nad bezpośrednim sprawcą będzie ciążył wyrok nawet do 8 lat więzienia.

Artykułów w kk, które mogą mieć zastosowanie podczas latania dronami jest znacznie więcej:

Art. 177.
§ 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 178a.
§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 190a.
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Pijesz? Nie lataj! Oczywiście „nic operatorowi nie grozi” do póki nie zrobi on komuś krzywdy albo doprowadzi do uszkodzenia mienia. Podobnie jak… ktoś nie poskarży się na naruszanie prywatności. Drony wyposażone w kamery w naturalny sposób wzbudzają niepokój – szczególnie jeśli latają nisko, w pobliżu domów zaglądając przez okna lub na podwórka prywatnych posiadłości. Każdy właściciel, który uzna że jest nękany przez operatora lub naruszona jest jego prywatność – może zadzwonić na policję i tym samym sprawić operatorowi sporo problemów (a przynajmniej zabrać czas i nadszarpnąć nerwy…).

Kodeks wykroczeń

Kodeks wykroczeń (Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń – skróty: k.w. lub kw) to ustawa określająca zasady ponoszenia odpowiedzialności za wykroczenia, zawiera katalog wykroczeń i kar przewidzianych za ich popełnienie. Warto w tym miejscu przypomnieć, że przestępstwo to nie to samo co wykroczenie.

Przestępstwo jest czynem o dużej szkodliwości społecznej zawinionym, karalnym i bezprawnym. Przestępstwo może mieć charakter zbrodni (pozbawienie wolności na co najmniej 3 lata) lub występku (grzywna lub pozbawienie wolności na minimum miesiąc). Wykroczeniem jest również czyn szkodliwy społecznie, ale ta szkodliwość jest mniejsza. Dla wykroczeń przewiduje się kary nagany, grzywny, ograniczenia wolności na okres 1 miesiąca albo aresztem od 5 do 30 dni. Poza tym sąd może zasądzić obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody i/lub przeprowadzenia poszkodowanej osoby.

Artykuły z Kodeksu wykroczeń, które mogą mieć zastosowanie w sytuacji lotów dronem? Proszę bardzo:

Art. 51.
§ 1. Kto krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłóca spokój, porządek publiczny, spoczynek nocny albo wywołuje zgorszenie w miejscu publicznym,
– podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Pamiętacie Rozdział 3 z Załączników 6/6a/6b pt. „Odpowiedzialność”? Mowa oczywiście o odpowiedzialność operatora podczas lotu. Jest on zobowiązany prawnie do powstrzymania się od zakłócania spokoju oraz porządku publicznego. W razie złamania zapisów z tych załączników operator łamie zarazem prawo wynikające z „rozporządzenia wyłączającego” jak i z Kodeksu wykroczeń za co – jeśli wina zostanie stwierdzona – dostałby zapewne mandat.

W Art. 107 mamy również podobny zapis dotyczący „złośliwego niepokojenia””

Art. 107.
Kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany.

Z kolei Art. 70. mówi – w wolnej interpretacji – o nieumiejętnym wykonywaniu lotu dronem, które wywołuje niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia. Operatorowi grozi kara aresztu bądź grzywny:

Art. 70.
§ 1. Kto, będąc niezdolny do czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, taką czynność przedsiębierze albo kto porucza ją osobie do jej wykonania niezdolnej lub wbrew obowiązkowi nadzoru dopuszcza do wykonania takiej czynności przez osobę niezdolną,
– podlega karze aresztu albo grzywny.

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Co w tym zestawieniu robi ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych? Większość popularnych dronów jest wyposażonych w kamerę. Na szczęście w większości przypadków pułap, z którego wykonywane są zdjęcia jest na tyle wysoki, że ciężko rozpoznać poszczególne osoby. Warto jednak wiedzieć, że w przypadku zdjęć, na których został utrwalony czyjś wizerunek i można rozpoznać poszczególne osoby – na ich publikację wymagana jest zgoda tych osób. Mówi o tym Art. 81 wspomnianej ustawy:

Art. 81.
1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku
z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych,
społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie,
krajobraz, publiczna impreza.

Mówiąc o wizerunku nie sposób pominąć jeszcze ważnych zapisów z Kodeksu cywilnego (Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny), które definiują wizerunek jako dobro osobiste każdego człowieka, które jest chronione prawnie.

Art. 23.
Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art. 24.
§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

Większość operatorów wie, że dyrektorzy parków narodowych nie są zbyt skorzy do wydawania zgód na loty w strefa ograniczonych R, które obejmują wszystkie parki narodowe w Polsce. Godząc się z tymi ograniczeniami niektórzy wybierają się tam, gdzie stref R nie ma – jest natomiast piękna przyroda, którą można sfilmować lub sfotografować z powietrza. Mowa tu przede wszystkim o rezerwatach przyrody czy też parkach krajobrazowych. O ile parki krajobrazowe nie mają specjalnych ograniczeń, tak rezerwaty to obszary chronione prawnie m.in. przez ustawę o ochronie przyrody.

Przyjrzyjmy się dwóm artykułom z tejże ustawy:

Art. 15.
1. W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się:
(…)
20) zakłócania ciszy;
(…)

Art. 52.
1. W stosunku do dziko występujących zwierząt gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące zakazy:
(…)
14) fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie;
(…)

Przy użyciu drona operator może dopuścić się zarówno zakłócenia ciszy jak i złamania zakazu filmowania oraz płoszenia i niepokojenia zwierząt gatunków objętych ochroną. Zauważcie, że nad rezerwatem nie ma stref lotniczych R co nie zmienia faktu, że te obszary są również chronione „przed dronami”. Tym, którym taka interpretacja wydaję się mocno naciągana polecam mój artykuł z kwietnia zeszłego roku pt. „Loty dronów nad rezerwatami przyrody”. Opisałem w nim przypadek, w którym operator dostał wezwanie do złożenia wyjaśnień w sprawie nieuprawnionego przelotu nad rezerwatem i tym samym płoszenia tam ptactwa objętego ochroną.

DECYZJA Nr 3 MINISTRA INFRASTRUKTURY I ROZWOJU 1 z dnia 24 marca 2014 r. w sprawie ustalenia terenów, przez które przebiegają linie kolejowe, jako terenów zamkniętych

Kolejny ciekawy przypadek. Zgodnie z punktem 12a z Rozdziału 4 (Zasady lotów) Załącznika 6/6a operatorzy ze świadectwem kwalifikacji mogą wykonać lot na terenem zamkniętym jedynie po uzyskaniu zgody, natomiast loty rekreacyjne i sportowe (bez ŚK UAV) nad takimi terenami są zabronione.

W sierpniu (dokładnie 20.08.2019) pojawiła się zaktualizowana wersja DECYZJI Nr 3 MIiR w sprawie ustalenia terenów, przez które przebiegają linie kolejowe, jako terenów zamkniętych. W załączniku do tejże decyzji minister określił konkretne działki uznane za tereny zamknięte związane z liniami kolejowymi – osobno dla każdego województwa. Dla ciekawych tematu – tutaj do wglądu akt prawny.

Powyższe zestawienie aktów prawnych nie zostało przeze mnie „wymyślone”. Jest to zestawienie (z wyjątkiem ostatniego aktu) wzięte wprost z programu szkolenia do uzyskania świadectwa kwalifikacji UAVO VLOS – dokładnie z działu III. Zasady wykonywania lotów, poddziału 5. Planowanie lotów.